Sống trước công chúng, khi nào thì nên nói thật?

Tôi cho rằng phần nhiều những người nổi tiếng không hiểu bản chất về sức mạnh của PR. Họ thường đồng nhất PR với lăng xê, khuếch trương tên tuổi nên thành ra hành động và nói năng rất phản PR. Phát ngôn trước công chúng, dù người nổi tiếng có thật thà và cá tính, bất cần đến mấy cũng khó mà bỏ qua được những nguyên tắc: Điều gì được nói trước công chúng? Điều gì được nói trước một nhóm thân sơ (bạn bè xã giao, đồng nghiệp…)? Điều gì được nói trước bạn bè thân thiết và người thân trong gia đình? Điều gì chỉ được phép giữ lại cho mình với Chúa biết? Và cùng là một câu nói nhưng ai được phép phát ngôn câu này?

Để chứng minh cho sự hủy hoại nhanh nhất của những phát ngôn phản PR, dẫn đến sự chán ghét của công chúng có thể đưa ra một ví dụ điển hình là vụ vạ miệng của ngôi sao Bản năng gốc hồi năm 2008. Sau khi trận động đất ở Trung Quốc đã làm 7 vạn người thiệt mạng, Sharon Stone, người cũng nổi tiếng vì có chỉ số IQ 145 (cao xấp xỉ bằng Bill Gates và Steve Job), phát biểu trước công luận quốc tế rằng đó là một nghiệp chướng mà người Trung Quốc phải gánh chịu vì những gì mà họ đã làm với người Tây Tạng. Sau lời “rủa” này, tất cả các bộ phim có sự góp mặt của Sharon Stone bị ngừng công chiếu ở Trung Hoa đại lục. Đương nhiên công ty quảng cáo cho Christian Dior tại Trung Quốc cũng chấm dứt việc sử dụng hình ảnh quảng cáo của Sharon Stone. Còn nhân dân Trung Quốc, với số lượng đông đảo của mình đã đồng loạt lên tiếng nguyền rủa lại cô đào bốc lửa và họ cho biết rằng họ ghê tởm lời bình luận của Sharon Stone. Cuối cùng Sharon Stone phải lên truyền hình để nói lời xin lỗi.

Ban nhạc huyền thoại The Beatles cũng từng bị vạ miệng như thế khi bỗng dưng họ đưa ra lời tự bình luận hồn nhiên rằng “Chúng tôi còn nổi tiếng hơn cả Chúa Trời”. Khỏi phải nói số lượng phát hành đĩa của The Beatles bị sụt giảm đến mức nào và họ bị la ó dữ dội ở nhiều nơi mà họ tới lưu diễn. Sharon Stone và The Beatles mà còn bị “vạ miệng” thế, vậy mà chúng ta vẫn còn coi sự cố tình vạ miệng phát ngôn gây sốc được gọi là chiêu PR sao? Tôi cảm thấy người ta đang vô tình vấy bẩn khái niệm này chỉ vì sự thiếu hiểu biết mà dùng bừa ngôn từ.

Trong các giáo trình dạy Kỹ năng nói trong PR, có những quy định rất chặt chẽ về việc phát ngôn trước công chúng. Ấy là người nói tuyệt đối nên tránh dùng những ngôn từ hay lời bình luận khiến vô tình (chỉ vô tình thôi) đụng chạm đến tôn giáo, sắc tộc, tầng lớp xuất thân, giới tính, nghề nghiệp, vùng miền…. Điều này cũng đơn giản như khi trên bàn tiệc có một người béo hoặc một người lùn thì bạn đừng có lỡ miệng mà đả động đến từ “béo” hay từ “lùn”. Hồi mấy năm trước tôi còn nhớ báo chí tường thuật về câu chuyện có cô bé blogger ra Hà Nội chơi rồi chê Hà Nội đủ thứ, sau đó về viết blog trong đó có câu “Mình phân biệt Sài Gòn citizen và công dân của những vùng miền khác”, sau bị các blogger (chắc không phải người SG) tổng tấn công đến nỗi phải đổi số điện thoại.

Người mẫu Ngọc Trinh cũng bị gắn vô số danh hiệu tệ hại sau scandal phát ngôn của mình

Nói đến cái việc miêu tả bóng hình người trong mộng thì cũng là đến khổ. Các nhà báo phỏng vấn nhân vật thường rất ưa hỏi “Người lý tưởng của anh/chị là thế nào?”. Đứng trên phương diện công chúng thì tôi khuyên quý vị rất nên thận trọng trước câu hỏi này. Cựu hoa hậu Nguyễn Thu Thủy trả lời rằng “Tôi rất thích hình ảnh anh hùng ưa phiêu lưu Lệnh Hồ Xung, đánh Đông dẹp Bắc chán chê, cuối cùng chỉ để về vẽ lông mày cho người con gái mình yêu” rồi cũng bị hẳn một bài báo phê bình, chưa kể hàng chùm comment rực rỡ. Người đẹp Ngọc Trinh nhận danh hiệu “óc ngắn, não phẳng, nữ hoàng óc bã đậu” vì trả lời câu hỏi “tiêu chuẩn lựa chọn đàn ông” rằng “Cái gì cũng có hai mặt: Tình yêu và tiền, yêu mà không có tiền thì cạp đất mà ăn à?”. Thậm chí thông minh như nhà văn Trang Hạ, trả lời “Tôi thích một người đàn ông, thấy cướp chạy qua thì phải đuổi bắt, không né tránh” cũng bị comment rằng nhà văn “Thiếu tinh thần nhân văn, nhân đạo vì vô tình xúi con người ta (những người đàn ông) đi vào… chỗ chết.” Những câu trả lời kiểu này rõ ràng là gây khó chịu cho nhiều đấng mày râu kiểu “Thế chúng tôi không biết kẻ lông mày, không biết bắt cướp, không có tiền thì… chỉ được cạp đất mà ăn à?”.

Từ hồi sinh ra các trang mạng xã hội, ngôn luận bắt đầu trở nên khủng khiếp hơn bao giờ hết. Facebook và các trang mạng xã hội khác dường như ngày càng cuốn các blogger vào cơn nghiện “nói thật”. Ngay cả những người nổi tiếng trên đầu có hai thứ tóc, có tri thức, có văn hóa cao, ngoài đời thực đạo mạo và biết tiết chế nhưng lên blog lại thường đưa ra những blast kinh hoàng. Mạng xã hội là một con dao hai lưỡi. Khi đứng trước một vạn người (bằng cả một quảng trường), tôi tin rằng các bạn sẽ phát ngôn cực kỳ cẩn trọng. Nhưng khi ngồi trước màn hình chữ nhật vô tri, xung quanh toàn những người cũng “Ha ha He he Hi hi” giống mình, lại không được coi là một kênh phát ngôn chính thống, các blogger thường quên đi số lượng người “vô hình” đang cập nhật vào trang để xem những gì mình nói (số lượng của nhiều trang mạng đông khách cũng tấp nập chẳng khác gì một quảng trường). Nhiều blogger là người của công chúng đã tự biến mình thành lố bịch chỉ qua một vài câu vô thưởng vô phạt trên nhật ký điện tử cá nhân là như vậy.

Hơn nữa, có nhiều phát ngôn mà người này có thể được phép nói, song người kia thì không. Ví thử có lần tôi đọc một bài trả lời phỏng vấn của nhà văn Vladimir Nabokov, tác giả “Lolita”, ông đã trả lời rằng: “Gần đây, khi viết về Pale Fire trên mục điểm sách ở một tờ báo New York, một gã nhà quê vô danh tiểu tốt đã tưởng nhầm tất cả những tuyên bố mà nhân vật dẫn truyện tưởng tượng trong tác phẩm của tôi phát biểu chính là ý kiến của tôi”. Tôi tin rằng Nabokov, một trong những tác gia hàng đầu của thế kỷ 20 mắng một nhà báo nào đó là “gã nhà quê vô danh tiểu tốt” thì không hề gì.

Ai được nói, nói ở đâu đôi khi lại quan trọng nhiều hơn là nói cái gì.

Nhà văn Di Li