Bạn đã sẵn sàng trở thành một biên kịch chuyên nghiệp?

Poster phim Phép thuật

Nắm chắc những kỹ thuật cơ bản

Biên kịch không phải là một nghề nghiệp cao siêu đòi hỏi tài năng văn học xuất chúng, đó là một nghề viết với một loạt những kỹ thuật cơ bản phải nắm chắc.

Dù là kịch bản phim truyện hay kịch bản truyền hình, nhân vật vẫn luôn là yếu tố quan trọng nhất. Nếu như ở Việt Nam câu hỏi thường xuyên được người viết đặt ra: tôi sẽ kể câu chuyện gì, như thế nào thì câu hỏi đầu tiên của các nhà biên kịch Mỹ là nhân vật chính của câu chuyện là ai, mục đích của anh ta (muốn và cần), điều gì ngăn cản anh ta trên con đường đi đến mục đích... Như vậy, có một quan niệm rõ ràng là: nếu nhân vật bạn đủ mạnh, câu chuyện chính sẽ đi theo đúng nhân vật đó. Nguyên tắc này không chỉ đúng với đa số phim điện ảnh quen thuộc với khán giả Việt Nam như Người đàn bà đẹp (Pretty Woman), Forrest Gump, Huyền thoại mùa thu (The Legend of the Fall); mà đúng với cả những series truyền hình dài tập được yêu thích như Những bà nội trợ kiểu Mỹ (Desperate house wises); Phép thuật (Charmed). Nói cách khác, yếu tố quyết định thành công không phải là độ phức tạp của cốt truyện mà chính là những nét tính cách đặc trưng của nhân vật. Chỉ cần nhân vật của bạn đủ sức sống, bạn sẽ có cơ hội kéo khán giả theo dõi câu chuyện của bạn đến phút cuối cùng.

Nhưng làm thế nào để tạo nên sức hấp dẫn của nhân vật chính? Câu trả lời là tính đa diện. Những ai đã từng xem loạt phim truyền hình Dexter hẳn sẽ không quên được nhân vật chính trong bộ phim - một điều tra viên FBI đa nhân cách, ban ngày điều tra hiện trường tội ác, ban đêm trở thành kẻ giết người hàng loạt mà đích nhắm là những kẻ xấu thoát khỏi tay công lý. Hay nhân vật Frank trong Vẻ đẹp Mỹ, một người bảo thủ, luôn tỏ ra khinh ghét người đồng tính, nhưng thực ra chính ông lại là một người đồng tính. Nhân vật chính Lester cũng là một nhân vật đa diện đặc sắc. Đó là một người đàn ông đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề: thất nghiệp, bị vợ và con coi thường, vật vờ, mất phương hướng. Lester si mê Angela bạn của con gái mình ngay từ lần gặp đầu tiên, điều này càng khiến con gái ông coi thường. Nhưng đây lại chính là động lực để ông quyết tâm thay đổi cuộc sống của mình theo hướng tích cực hơn...

Sau khi định hình tính cách nhân vật thì bắt tay vào viết. Cần chú ý từng tình huống, chi tiết có khớp với tính cách nhân vật của mình hay không. Nếu hành động có khác đi tính cách thường xuyên, phải lý giải được điều đó bằng một tình huống hợp lý. Tiếp tục ví dụ ở trên, khán giả có thể thấy Lester thủ dâm vào mỗi buổi sáng, luôn khao khát tình dục, lại không dám xâm phạm tới Angela khi biết cô là một cô gái trong trắng … Từ đó, người xem cũng sẽ cảm nhận được “vẻ đẹp Mỹ” ở trong sự phát triển tính cách nhân vật Lester.

Poster phim Người đàn bà đẹp

Có những lúc, người biên kịch sẽ gặp những khó khăn đặc biệt. Với phim nhựa, đó là hố đen của ở hồi hai. Nếu không có đề cương chi tiết, việc hoàn thành hồi hai để tiến đến cái kết hợp lý dường như là không thể. Bí quyết là xác định khủng hoảng lớn nhất trước khi đến hồi 2 rồi quay trở lại viết diễn biến. Khi hồi 2 đã giải quyết xong thì mọi chuyện hoàn toàn dễ dàng với cái kết của hồi ba.

Một điểm quan trọng khác nữa là biên kịch cần biết cách thiết lập bối cảnh. Trong Friends, tác giả rất thành công khi tạo được hai bối cảnh ấn tượng là căn hộ của các nhân vật và quán cafe nơi. Nó giống như cách tạo “đấu trường” cho nhân vật thể hiện mình

Tác giả kịch bản cũng cần biết cách dự đoán những mong đợi của khán giả. Bộ phim của bạn không cần phải có một kết thúc tuyệt đẹp hoàn hảo nhưng rất cần tính nhân văn ở trong đó. Nhiều người mới vào nghề cũng hay thắc mắc về việc không biết bắt đầu câu chuyện của mình như thế nào? Có một lời khuyên khá … đơn giản. Ý tưởng có thể đến từ bất cứ đâu: báo chí, câu chuyện thực của chính bạn. Nhưng dù thế nào cũng cần phải thay đổi cho phù hợp, biến chúng thành của bạn với những bước cơ bản: định hình tính cách nhân vật, thiết lập cản trở để nhân vật đạt được mục đích, xây dựng đấu trường cho nhân vật thể hiện…

Poster phim Những bà nội trợ kiểu Mỹ

Biết cách làm việc theo nhóm

Nếu sáng tác văn chương bạn nên làm một mình thì kịch bản cần sự phối hợp của nhiều cái đầu. Làm việc chung trong những dự án điện ảnh lớn, đặc biệt là những dự án truyền hình dài hơi là một nhu cầu tất yếu của nghề viết kịch bản. Đôi khi, việc bạn không có chỗ đứng trong nghề nghiệp chỉ đơn giản vì không một nhóm nào muốn kết nạp bạn hay do người cộng sự không thích bạn. Vì thế, học cách sống chung với người khác, đồng sáng tạo với họ là một phần trong những bí quyết quan trọng của nghề biên kịch.

Thông thường, một nhóm viết kịch bản của Hollywood phân công vai trò khá rõ. Người nào mạnh ở điểm nào thì sẽ phát triển ở điểm ấy: xây dựng câu chuyện, viết thoại... rồi có những người chuyên biên tập sửa lại kịch bản, còn gọi là “bác sỹ kịch bản”. Ở Việt Nam, phân công công việc vẫn dựa vào diễn biến đường dây câu chuyện là chính. Cho dù ở cách làm nào, sự phối hợp sáng tạo vì một mục đích chung vẫn là điều quan trọng nhất. Không nên tham vọng kịch bản là nơi thể hiện cái tôi của mình. Đó đơn thuần là một nghề viết đòi hỏi kỹ năng tổng hợp, trong đó, việc phối hợp với người khác ở những khâu khác nhau quan trọng không kém việc triển khai ý tưởng.

Làm việc theo nhóm còn thể hiện ở việc bạn biết cách giao tiếp, trao đổi với đạo diễn cũng như giữ mối quan hệ với những người chào bán kịch bản, những nhà sản xuất – người quyết định số phận sản phẩm của bạn. Hầu như các biên kịch Hollywood đều có nhiều cuộc hẹn mỗi tuần để gặp gỡ các đối tác khác nhau. Họ có người quản lý, người đại diện, luật sư…đảm bảo quyền lợi cho mình. Nói cách khác, biên kịch không thể tách khỏi dòng chảy của những người làm nghề, đóng kín cửa phòng rồi viết. Biên kịch không nên viết ra những điều nhà sản xuất không thực hiện được trừ khi chính bạn là một nhà sản xuất nhiều tiền và muốn thực hiện tham vọng của mình bằng mọi giá.

Poster phim Dexter

Hơn ai hết, biên kịch cần nhận biết và nắm được những quy luật của làng giải trí. Như vậy, bên cạnh mối quan hệ với những người làm nghề, mỗi biên kịch còn nên trở thành một người bạn thực sự của những khán giả xem phim. Họ cần biết người xem muốn gì, trong đợi điều gì. Thông thường, khán giả mong muốn được thấy mình trong mỗi bộ phim, nhưng nhiều lúc, để giữ được sự bất ngờ cho kết thúc mỗi câu chuyện biên kịch cần viết khác đi đối với những gì mình đã dự đoán về khán giả và định hướng câu chuyện theo cách đó

Tuy nhiên cũng đừng làm khán giả thất vọng quá. Nếu như bạn làm khán giả thất vọng, bạn đã không hiểu luật chơi. Sự thành công của một kịch bản nằm ở chỗ có người xem có thể thấy mình trong đó nhân vật nhưng nhân vật còn phải mạnh hơn người xem và đạt được hơn những gì người xem mong đợi. Đó cũng là lý dô vì sao các phim về phép thuật từ cho người lớn đến thiếu nhi như Phù thủy Sabrina, Phép thuật...đều rất thành công.

Ở Hollywood có hai kiểu biên kịch dựa trên phương thức làm việc của họ: biên kịch làm việc giờ hành chính kiều 9-5, nghĩa là mỗi ngày làm việc 9 tiếng, làm việc 5 ngày/tuần gần giống như một viên chức. Kiểu thứ hai là những biên kịch làm việc độc lập 24-7, làm việc bất cứ lúc nào trong ngày và bất cứ ngày nào trong tuần để đảm bảo tiến độ công việc. Hình thức thứ hai là mục tiêu nghề nghiệp của phần lớn các biên kịch. Khi đã chọn cách làm này, người biên kịch không chỉ sáng tạo ra nhân vật câu chuyện của mình mà còn phải sáng tạo, lựa chọn cách làm việc phù hợp. Trong đó, hiệu quả công việc luôn được đặt lên hàng đầu.

Các diễn viên Những bà nội trợ kiểu Mỹ

Hãy thực tế hơn đối với nghề nghiệp

Tuy nhiên dù quy tắc nào nhưng luôn có những ngoại lệ đòi hỏi người biên kịch phải liệu cơm gắp mắm. Nếu ở Mỹ vai trò của nhà sản xuất quyết định đến vận mệnh kịch bản thì ở Việt Nam, người viết cần thừa nhận thực tế đạo diễn là người quyết định khá nhiều đến tác phẩm của bạn.

Khi bạn viết một câu chuyện cho mình, đừng hi vọng nhà sản xuất hay đạo sẽ thích chúng ngay. Đã viết kịch bản là phải chấp nhận sửa chữa. Hãy vui vẻ chấp nhận thực tế đó để sẵn sàng viết lại theo yêu cầu nhà sản xuất. Biên kịch cũng là một nghề nghiệp có áp lực rất lớn. Việc cắm đầu làm việc trong những ngày lễ tết khi bạn bè gia đình vui chơi, xả hơi là chuyện rất bình thường. Vì thế hãy chuẩn bị cả sức khỏe thể chất và tinh thần khi bắt đầu công việc viết lách đặc thù này.

Ngoài ra, một trong những vấn đề lớn nhất của người viết kịch bản là áp dụng một cách cứng nhắc những kiến thức đã được học khi viết. Đến một lúc nào đó, hãy quên đi các yếu tố kỹ thuật để chú trọng vào cảm xúc. Với những kịch bản điện ảnh, cảm giác là một yếu tố rất quan trọng. Khi nhân vật của bạn cứ đi theo một hành trình đã được lập trình sẵn một cách vô cảm, đó chính là lúc nhà biên kịch thất bại trong việc kết hợp kỹ thuật viết kịch bản và cảm xúc.

Trong khi đó, sai lầm dễ mắc phải nhất khi viết truyền hình là không tạo được tuyến truyện xương sống với các nhân vật chính đủ mạnh. Tuyến truyện phụ cũng quan trọng nhưng nó không được lấn át tuyến truyện chính, nếu không, nó sẽ trở thành hai bộ phim chồng chéo lên nhau.

Không giống như nhiều người vẫn cho rằng việc đi du học chuyên ngành biên kịch tại các trường điện ảnh danh tiếng là việc nên làm, anh khuyên các biên kịch trẻ chỉ cần học ở trong nước là đủ. Học viết kịch bản ở Mỹ tốn rất nhiều tiền mà chưa chắc về Việt Nam đã thực sự làm được nghề. Biên kịch, không ngồi đó mà viết. Hãy trải nghiệm cuộc sống bằng nhiều giác quan hơn nữa để có được những kinh nghiệm cho mỗi nhân vật của mình. Cũng đừng tham vọng bán kịch bản ở Hollywood nếu bạn chưa có kịch bản ở thị trường nội địa. Muốn bán kịch bản ở đâu, bạn phải thực sự hiểu được thị trường nơi đó. Tất nhiên, hướng đến thị trường thế giới là một nguyện vọng chính đáng nhưng không được nóng vội. Đã có những biên kịch Việt Nam đã có những kịch bản phim đến các liên hoan, hay có mặt trong đội ngũ biên kịch của những dự án điện ảnh truyền hình liên kết, đó là một tín hiệu đáng mừng.

Lời khuyên tiếp theo là hãy thực hành thường xuyên tất cả những gì bạn học được mỗi ngày. Đừng chờ sẽ viết khi có hứng, lúc nào cảm hứng đến khi khối lượng công việc giải quyết mỗi ngày là như thế. Nguyên tắc chia thời gian mỗi ngày cho công việc biên kịch rất quan trọng. Cứ làm việc đều đặn, người viết sẽ hết hoang mang…

Đến lúc này, chắc độc giả cũng biết tác biên kịch mà tôi đã nhắc ở trên là ai nhưng người viết bài này sẽ không nói đến tên anh – một biên luôn thích ẩn mình với giới truyền thông, sẵn lòng chia sẻ những câu chuyện chuyên môn nhưng không hề muốn nói về mình. Hơn nữa, người nói những điều đó không quan trọng bằng những điều anh muốn gửi gắm với những ai muốn trở thành một biên kịch chuyên nghiệp. Thiết nghĩ, để không hụt hơi trước một chặng đường dài, những người làm nghề hãy chuẩn bị cho mình một hệ thống kiến thức vững vàng và cả một thái độ, tinh thần làm việc phù hợp. Có như thế, mơ ước mới không biến thành mộng tưởng rồi đem đến cho chúng ta quá nhiều thất vọng.

Mỹ Trang